Er zijn steeds meer mogelijkheden om te lezen op de Smartphone, de tablet, computer of e-reader. Dat leidt tot de vraag of het lezen vanaf papier nog wel van deze tijd is en of we niet beter helemaal ‘paperless’ kunnen gaan.
Er zijn veel onderzoeken gedaan naar het verschil tussen het lezen vanaf een scherm ten opzichte van het lezen van papier. In sommige opzichten is het verschil ook niet zo heel erg groot. Maar, er zijn wel voordelen aan het lezen vanaf papier die misschien wel ondergesneeuwd raken in het huidige digitale tijdperk.
Op basis van onze kennis van de hersenen en in de wetenschap dat kunnen lezen nog een relatief nieuwe vaardigheid is in de menselijke evolutie weten we dat er niet een specifiek hersengebied is wat voor lezen wordt gebruikt. Het is een samenwerking tussen verschillende hersendelen en een belangrijk deel, in de context van dit onderwerp, is het deel wat wordt gebruikt voor ruimtelijk inzicht. Bij het lezen van een tekst en met name bij het lezen van boeken speelt de ruimtelijke context een voorname rol bij het verwerken van de informatie. Bij boeken bewegen wij, de lezer, de tekst en we kunnen daardoor ook passages en woorden beter plaatsen aan de hand van waar in de tekst ze staan. Bij het lezen van een scherm lijken we de tekst wel te bewegen (te scrollen), maar verloopt de verwerking toch anders. Het is een beetje vergelijkbaar met het verschil tussen het rijden in een auto door het landschap (papier) ten opzichte van het landschap wat aan ons voorbijgaat terwijl we in een stilstaande auto zitten (scherm). Met name in langere teksten is het verschil in het verwerken van de informatie groter. Dan speelt ook ons geheugen een rol die wel wordt geactiveerd als we een papieren boek lezen maar die een minder voorname rol heeft wanneer we via een scherm de informatie tot ons nemen. Ook van ons geheugen is bekend dat deze gebruik maakt van ruimtelijke inzichten (we onthouden beter door informatie een locatie te geven),
Andere nadelen van lezen vanaf een scherm is dat er vaak ook sprake is van andere afleidingen, zoals notificaties van berichten en de mogelijkheid om nog even snel iets anders er tussen door te doen (Internet). En, niet onbelangrijk, het langdurig lezen van een scherm die werkt op basis van licht (zoals laptop of smartphone) is ook vermoeiender voor onze ogen. Daar staat tegenover dat uit onderzoek ook blijkt dat voor met name ouderen mensen een tablet wel weer de mogelijkheid geeft om de lettergrootte te verhogen en vooral om ook het contrast scherper te maken, wat weer helpt bij het lezen.
De conclusie is dat lezen vanaf papier voor het verwerken van informatie, zoals leren of het begrijpen van rapporten en plannen, doorgaans beter is dan in vergelijking met het lezen vanaf een scherm. Dat betekent nog niet dat we nu onze e-boeken maar weg moeten doen en terug moeten gaan naar het alles uitprinten op papier. In veel gevallen is het prima om te lezen vanaf het scherm omdat de voordelen van lezen vanaf papier vaak maar gering is.